دکتر حسین عظیمی

جهان یادگار است و ما رفتنی      به گیتی نماند بجز گفتنی  

 مشکل ما در کمبود سرمایه نیست مشکل ما در کمبود منابع نیست مشکل ما در مسائل جهانی نیست ضمن این که در مسائل جهانی خیلی مسأله داریم مشکل اساسی و اولیه ما فکر و اندیشه و دانش و دانایی ملی ماست که در نهاد سازی ما متجلی می شود     

                                     (شادروان دکتر حسین عظیمی)  

امروز بیستم اردیبهشت سالروز درگذشت بزرگ مرد اقتصاد توسعه ایران است. مردی که دغدغه توسعه کشور را داشت.

جهان یادگار است و ما رفتنی      به گیتی نماند بجز گفتنی

مشکل ما در کمبود سرمایه نیست مشکل ما در کمبود منابع نیست مشکل ما در مسائل جهانی نیست ضمن این که در مسائل جهانی خیلی مسأله داریم مشکل اساسی و اولیه ما فکر و اندیشه و دانش و دانایی ملی ماست که در نهاد سازی ما متجلی می شود    (شادروان دکتر حسین عظیمی)

امروز بیستم اردیبهشت سالروز درگذشت بزرگ مرد اقتصاد توسعه ایران است. مردی که دغدغه توسعه کشور را داشت.

شادروان دکتر حسین عظیمی در سال 1327 در شهرستان آران کاشان که در آن زمان یکی از دهستانهای حاشیه کویر بود در خانواده ای کشاورز و با وضعیت اقتصادی متوسط به دنیا آمد. طبیعی است که نوع کشاورزی منطقه، همانند سایر خصوصیات این منطقه از کشور، دارای محدودیت آب و تنوع کشت، ساختار نسبتاً بسته اجتماعی، دور بودن از تحولات سیاسی، زحمت و تلاش فراوان، بازدهی محدود، فقر نسبتاً چشمگیر و به نحوی بی دفاعی در مقابل صاحبان حکومت و ثروت بود.

تحصیلات ابتدایی را از 5 سالگی در زادگاه خود شروع کرد، سیکل اول دبیرستان را در آران و سیکل دوم را در رشتة ریاضی در شهر کاشان گذراند. پس از پایان تحصیلات دوره دبیرستان، در رشته اقتصاد دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد و فوق لیسانس خود را در رشته اقتصاد توسعه در همین دانشگاه با رتبة ممتاز پشت سر گذارد. ارتباط فرهنگی بین دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران و دانشگاه آکسفورد موجب شد تا ایشان بعنوان برترین دانشجو برای ادامه تحصیل در دانشگاه آکسفورد بورس شود. در ابتدا در دانشگاه آکسفورد دوره ای را طی نمود که به نوعی دورة فوق لیسانس در تحقیق علوم اقتصادی نامیده می شد که اساساً به فلسفه اقتصاد و فلسفه علوم اجتماعی می پرداخت. سپس در همان دانشگاه در رشته اقتصاد توسعه دوره دکتری را طی کرد. موضوع رساله دکتری ایشان رابطة رشد اقتصادی، توزیع درآمد و فقر در علم اقتصاد با تکیه بر مسائل ایران بود قبل از عزیمت به انگلستان و ادامه تحصیل، اولین دوره کارآموزی خود را در سال 1345 و 1346 در سازمان برنامه و بودجه سابق شروع کرد و اشتغال رسمی خود را در سال 1348 در موسسه توسعه و تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران آغاز نمود و حدود سه سال در این موسسه مشغول به کار بود و همزمان با پایان دوره کارشناسی ارشد در سال 1349 اولین تدریس دانشگاهی خود را انجام داد . در سالهای 1354 تا 1356 به اشتغال رسمی در موسسه برنامه ریزی ایران که تحت پوشش دوگانه سازمان برنامه ایران و سازمان ملل متحد بود درآمد.

مرحوم دکتر عظیمی پس از دریافت درجه دکتری و بازگشت به ایران تا سال 1368 در سازمان برنامه و بودجه در رده های کارشناسی، مشاور و معاونت دفتر، رئیس دفتر و عضویت در ستاد مرکزی برنامه بودجه به فعالیت مشغول بود. پس از خروج از سازمان، به عنوان عضو هیات علمی و مدیر گروه اقتصاد دوره دکتری دانشگاه آزاد اسلامی به امر تدریس و تحقیق پرداخت و همزمان در سایر دانشگاههای کشور نیز به تربیت دانشجویان اشتغال داشت. وی در کنار فعالیت اصلی خود به عنوان مشاور در صنایع بزرگ کشور کار کرد. در سال 1381 همزمان با ادغام موسسه عالی پژوهش در برنامه ریزی و سازمان مدیریت دولتی به عنوان اولین رئیس موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی کشور انتخاب شد و در مدت کوتاهی که در این موسسه بود منشاء خدمات علمی مهمی گردید.
دکتر حسین عظیمی همة ویژگیها و صفات یک معلم خوب را داشت. دانش سرشار، تسلّط و احاطه کافی بر مفاهیم و مبانی دانش اقتصاد، تواضع و فروتنی و مردم داری، آگاهی به مسائل اجتماعی، دغدغه و دلسوزی نسبت به سرنوشت کشور و مردم و تعهد علمی و اجتماعی از جملة این ویژگیهاست.

ایشان علاوه بر اینکه به روشهای تحلیل کمّی اقتصاد تسلط داشت، اقتصاد را به عنوان یک دانش پیچیدة اجتماعی خوب خوانده و خوب درک کرده بود بطوری که در تحلیلهای نظری و کاربردی خود و حتی در تدریس نظریات به همة عوامل به واقع تاثیرگذار بر اقتصاد در همة حوزه های اجتماعی توجه داشت و آن را منظور می کرد. لذا در هر موضوعی که وارد می شد آن موضوع را فراتر از یک یا چند رابطة سادة حسابداری یا تعادلی می دید و نکاتی ارایه می کرد که در تحلیلهای دیگر کمتر یافت می شود . همة لحظات کلاسهای درس و سخنرانی های ایشان غیر تکراری و آموزنده بود. لذا به قطع می توان گفت که وی از معدود اقتصاد دانانی بود که تولید دانش اقتصاد را در کشور یک ضرورت می دانست لذا به تحقق این مهم همت گماشت وبه جای حرف ها و تحلیلهای سطحی و کلیشه ای با درک عمیقی که از تئوریهای اقتصادی و وضعیت کشور داشت آموزه های خود را به صورت تولیدی و بومی ارایه می کرد. وجود نکات محوری بسیار دقیق در مورد موضوعات اساسی اقتصادی در تحلیلها و نوشته های وی به خوبی به این مطلب گواهی می دهد. ارایه درسهای بسیار پربار اقتصاد ایران و توسعه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاههای تربیت مدرس، تهران، علامه طباطبایی و آزاد از خدمات به یاد ماندی ایشان است. ارتقاء سطح دانش اقتصاد بطور عام و اقتصاد توسعه بطور خاص در کشور به واقع مرهون آموزه ها و نوآوریهای ایشان است. از خصوصیات بارز ایشان این بود که مسائل را عمیق می دید و برای مشکلات تحلیلهای ریشه ای و مبنایی ارایه می کرد، در عین حالی که تحلیل کمّی می دانست همة عوامل اقتصادی را در تحلیلهای خود منظور می کرد و حتی مسائل را فراتر از حوزة اقتصادی تحلیل می کرد لذا همة این خصوصیات و خدمات از ایشان چهره ای اندیشمند ساخته بود.

تواضع، ادب و فروتنی از ویژگی های بارز دیگر ایشان بود. رفتار و برخورد وی با دانشجویان، مردم، اساتید و مسئولین تماماً بر همین اصول اخلاقی ممتاز مبتنی بود لذا این خصوصیات اخلاقی در کنار دانش سرشار ایشان از وی چهره علمی و دانشگاهی ساخته بود، بطوری که دانشجویان به خاطر بهره مندی علمی و برخوردهای علمی و اخلاقی ایشان از درسهای ایشان لذت می بردند.

دکتر عظیمی درک عمیق و خوبی از مسائل اجتماعی داشت. سرنوشت کشور، وضعیت مردم، منافع ملی دغدغه های اصلی ایشان بود. لذا در هر شرایطی به عنوان یک دانشگاهی متعهد و دلسوز نظرات، انتقادات و پیشنهادات خود را با دلسوزی به مقامات و مسئولین ارائه می کرد و اگر تشخیص می داد که برای مصالح ملّی و منافع جامعه و مردم باید حرفی بزند و تحلیل ارایه کند صادقانه و بدور از حب و بغض های شخصی و گروهی مطرح می کرد. اظهار نظر علمی و عمیق ایشان در بسیاری از مسائل مبتلابه جامعه در سالهای اخیر گویای این حقیقت بود که ایشان روی مسائل محوری اقتصاد کشور دغدغه دارند و روی آنها فکر می کنند و بسیاری از مسائل و مشکلات موجود ایشان را رنج می دهد.

او به عنوان فرزند برخاسته از کویر تمام همت و تلاش خود را مصروف سربلندی و آبادانی کشورش کرد و علی رغم زندگی بی دغدغه ای که خارج ار مرزها برای او و خانواده اش فراهم بود هیچگاه در خدمت به وطن تردیدی از خود نشان نداد. او حتی در جایی می فرماید:"سالهای 72-1371 به دعوت دانشگاه آکسفورد انگلستان به عنوان استاد مدعو به این دانشگاه رفتم و مدتی را با خانواده در آنجا زندگی کردم و نهایتاً ترجیح دادم به کشور خود بازگردم و علیرغم همه مشکلات در آب و خاک وطنم و در آغوش فرهنگ و فضای ایرانی زندگی کنم."

دکتر عظیمی در پذیرش مسئولیت اداره موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی در حالیکه با سرطان دست و پنجه نرم می کرد نشان داد که مقدرات کشور و تدوین برنامه های به واقع توسعه ای برای ایشان از سلامت فردی مهمتر است و به همکاران آموخت که پرداختن به امور سرنوشت ساز و گام برداشتن در جهت منافع ملّی برای دانشگاهیان از همة امور مهمتر است و داشتن دغدغه های اجتماعی و احساس تعهدودردمندی در مقابل مشکلات مردم و جامعه جزء تفکیک ناپذیر شخصیت نخبگان فرهیخته جامعه است.

اعتقاد راسخ به نخبگان و فرهیختگان جامعه یکی از ویژگیهای بارز دکتر عظیمی به شمار می رفت یکی از دغدغه های بزرگ وی در دوره مسئولیت جدیدش ایجاد نهادی در جهت ارج نهادن به ایده های نخبگان به دور از هر گونه نگرانی از تفکرات آنها بود. وی در فرازی در این زمینه می فرماید:"وقتی صحبت از نخبگان می شود، مقوله ای جدا از انتصاب را باید توجه کرد، نخبه کسی است که دانش، تخصص، جامع نگری و از تجربه کافی بهره مند باشد." باید بلد باشیم از نخبگان جامعه استفاده کنیم مثلاً نمی شود به سراغ متفکری رفت و مشورتی خواست ولی شرایطی فراهم کرد که اگر آن متفکر با صداقت علمی به بحث پرداخت و مشاوره داد، از چشم مسئولان و بزرگان بیافتد و هزار مشکل برایش درست شود و کاری کنیم که تامین زندگی عادی هم برای او مشکل باشد و نهایتاً مجبور شود از کشور برود". "باید کمک کرد تا پیشکسوتان علمی جامعه مشخص و شناخته شوند، باید جایگاه ویژه این پیشکسوتان را به رسمیت شناخت و ...". " هیچ جامعه ای بدون شخصیت های ملّی و مورد احترام نمی تواند به زندگی با عزت دست یابد. جامعه نیازمند بزرگانی است که مورد احترام همگان باشند و بزرگی را فقط با انتصاب به پست و مقام به دست نیاورده باشند".

فعالیت فرهنگی مرحوم دکتر عظیمی به گونه ای بود که تا امروز چندین هزار صفحه کتاب، مقاله و نتایج تحقیقات از آثار ایشان به یادگار مانده است و رقم این صفحات بالغ بر 5000 صفحه استاندارد رسیده است.

از آثار منتشر شده می توان به موارد زیر اشاره کرد: بانک های توسعه ای با تکیه بر بانک توسعه صنعت و معدن ایران (1353- دانشگاه تهران)، مقدمه ای بر نظریه اقتصاد سنجی (1359- انتشارات امیر کبیر)، تورم: مقدمه ای بر بحران در علم اقتصاد(1361-انتشارات امیر کبیر)، سیاست اجتماعی در کشورهای توسعه نیافته(1366-برنامه و بودجه)، مدارهای توسعه نیافتگی(1370-نشرنی)، چشم انداز اقتصاد ایران در سال 1400 (1377-وزارت مسکن و شهرسازی)، ایران امروز در آینه مباحث توسعه (1379- دفتر نشر فرهنگ اسلامی) و کتاب بحران و تغییر در دوران پس از انقلاب ایران به زبان انگلیسی که توسط دانشگاه آکسفورد در نسخی محدود به چاپ رسیده و توزیع شده است.

علاوه بر آثار ارزشمند فوق از ایشان بیش از 100 مقاله در مجلات علمی و روزنامه ها به چاپ رسیده است.

شادروان مرحوم دکتر حسین عظیمی عقیده داشت فرهنگ سازی عمومی بایستی بیشتر مورد توجه قرار گیرد و به ساده ترین زبان ممکن به نشر مفاهیم پیچیده اجتماعی می پرداخت و با روزنامه های پر تیراژ کشور مصاحبه های فراوانی داشت.

گرچه فقدان دکتر عظیمی عزیز بسیار جانسوز و سنگین است امّا تربیت دانشجویان زیاد که بسیاری از آنها در مدیریت اداره کشور و در دانشگاهها به جامعه خدمت می کنند، تحلیلها و سخنرانیها و کتب و کارهای ایشان همه آثار باقیه ای هستند که موجب تدوام فکر و اهداف ایشان خواهد شد. امید این که انتشار فکر و ایده های ایشان ار طریق شاگردان و آثار ایشان تداوم داشته باشد و روش و منش درسی و رفتاری ایشان برای دانشجویان و جوانان کشور الگو و سرمشق قرار گیرد و این عزیزان با تلاش مستمر خود جای خالی این سرمایه علمی و دانشگاهی را پرکنند.

خلاصه زندگینامه شادروان دکتر حسین عظیمی

زنده یاد دکتر حسین عظیمی در سال 1327 در شهرستان آران کاشان به دنیا آمد. تحصیلات دوره ابتدایی را در شهرستان آران گذراند و در سال 1344 دوره دبیرستان را در شهرستان کاشان در رشته ریاضی فیزیک به اتمام رساند. همان سال با ورود به دانشگاه تهران در رشته اقتصاد مشغول به تحصیل شد. در سال 1349 دوره فوق لیسانس (کارشناسی ارشد) اقتصاد با گرایش توسعه دانشگاه تهران ، موفق به اخذ بورس تحصیلی دانشگاه آکسفورد انگلستان شد. پس از عزیمت به انگلستان، به فراگیری علم اقتصاد در یکی از معتبرترین دانشگاه های نوبل آور جهان پرداخت.

در سال 1980 میلادی دوره دکتری رشته اقتصاد توسعه این دانشگاه را با درجه عالی به پایان رساند. موضوع رساله او " بررسی رابطه رشد اقتصادی، توزیع درآمد و فقر با توجه به مسائل ایران" بود.

مسئولیت های اجرائی

شروع فعالیت های کاری زنده یاد دکتر حسین عظیمیی از سال 1345 با کارآموزی در سازمان برنامه و بودجه وقت آغاز شده و تا سال 1346 ادامه یافت . از سال 1348 در مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران به طور رسمی مشغول به کار شد که تا سال 1351 ادامه یافت. در سال 1345 به خدمت مؤسسه برنامه ریزی ایران درآمد ؛ مؤسسه ای که تحت پوشش دوگانه سازمان برنامه و بودجه ایران و سازمان ملل متحد فعالیت می کرد. در این دوره مسئولیت اجرایی تحقیقات و ارائه آموزش های کاربردی برنامه و بودجه مؤسسه را به عهده گرفت و تا سال 1356 به فعالیت خود در این مؤسسه ادامه داد.

ازسال 1359تاسال 1368درسازمان برنامه و بودجه در رده های مختلف شغلی ازجمله کارشناس ،مشاور،معاونت دفتر، ریاست دفتر و عضویت در ستاد مرکزی برنامه و بودجه فعالیت کرد.

از سال 1381 با قبول مسئولیت ریاست مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی که از ادغام دو مؤسسه آموزشی و پژوهشی در برنامه ریزی و توسعه به وجود آمده بود، به یکی از ارکان مهم سازمان مدیریت و برنامه ریزی بازگشت مؤسسه ای که در سال 1345 نیز سابقه خدمت در آن را تجربه کرده و با این انتصاب و فعالیت های اجرای – نجقیقاتی خود در این مؤسسه را مجدداً آغاز کرد. این آخرین مسئولیت اجرائی او بود .

شاید سرنوشت این بوده که شروع و پایان کارش در مؤسسه باشد. زنده یاد دکتر عظیمی در مدت کوتاهی که ریاست مؤسسه را بر عهده داشت تلاش گسترده ای را برای تهیه مقدمات برنامه چهارم توسعه آغاز کرد در اسفند 1381 بزرگترین همایش اقتصاد ایران با عنوان چالش ها و چشم انداز اقتصاد ایران را با حضور بیش از 35 مؤسسه تحقیقاتی و حضور بیش از 600 نفر از صاحب نظران محققین و دانشگاهیان برگزار کرد.

فعالیت های دانشگاهی

در سال 1349 اولین تدریس دانشگاهی خود را در دانشگاه تهران تجربه کرد و وارد جرگه معلمی شد. علاوه بر دانشگاه تهران، دانشجویان دانشگاه های علامه طباطبایی و تربیت مدرس تهران نیز در کلاس درسش، علم اقتصاد را آموخته اند. از سال 1371 تا 1372 به عنوان استاد مدعو در دانشگاه آکسفورد انگلستان که زمانی در آن تحصیل می کرد، به آموزش علم اقتصاد پرداخت. پس از جدا شدن از سازمان برنامه و بودجه در سال 1368، به عضویت هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی درآمد و به عنوان مدیر گروه اقتصاد واحد علوم . تحقیقات تهران به تعلیم و تربیت دانشجویان رشته اقتصاد در مقاطع تکمیلی پرداخت و تا پایان عمر، با حفظ این سمت، معلمی می کرد.

مجموعه آثار عملی

زنده یاد دکتر حسین عظیمی در تولید آثار علمی مکتوب، تلاش ارزنده ای داشت. علاوه بر مجموعه سخنرانی هایی که از ارزش علمی بسیار بالایی برخوردار بوده و قابل جمع آوری و تألیف هستند، مجموعه آثار مکتوب او به بیش از پنج هزار صفحه استاندارد می رسد.

مجموعه آثار منتشر شده زنده یاد دکتر عظیمی شامل 8 جلد کتاب تألیفی و ترجمه شده و حدود یکصد مقاله علمی است که اکثر مباحث آنها در حوزه علم اقتصاد در مجلات معتبر علمی منتشر شده است. مجموعه کتابهای او عبارتند از:

بانک های توسعه ای با تکیه بر بانک توسعه صنعت و معدن ایران؛ تألیف دانشگاه تهران، 1353.

مقدمه ای بر نظریه اقتصاد سنجی (ترجمه)، تهران، امیرکبیر، 1359.

تورم مقدمه ای بر علم اقتصاد (ترجمه)، تهران، امیرکبیر، 1361.

سیاست اجتماعی در کشورهای توسعه نیافته؛ (ترجمه) سازمان برنامه و بودجه، 1366.

مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران؛ (تألیف) تهران، نشر نی، 1370.

چشم انداز اقتصاد ایران در سال 1400؛ وزارت مسکن و شهرسازی، 1377.

ایران امروز در آئینه مباحث توسعه؛ تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1378.

بحران و تغییر در دوران پس از انقلاب (به زبان انگلیسی)؛ انتشارات دانشگاه آکسفورد.

منابع:

http://old.ires.ir/coverstory

http://kamkendex.blogfa.com