یاد مرگ

مرگ حقیقتى قطعى و غیرقابل انکار براى هر موجود زنده مى باشد که خداوند چشیدن طعم آن را به عنوان یک قانون کلّى بیان نموده، مى فرماید«کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»؛ «همه کس چشنده مرگ است.«

این آیه دلالت بر عمومیّت سخن حق تعالى دارد و اینکه هر صاحب نفسى ناچار و ناگزیر است از چشیدن طعم مرگ، و تفاوتى نمى کند که این موجود حیوان باشد یا گیاه و یا فرشته؛ پس هر موجود زنده اى به ناچار خواهد مرد. مگر خداوند تعالى که او زنده است و نمى میرد و او اوّل و آخر تمام اشیاء است. «کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ * وَ یَبْقَى وَجْهُ رَبِّـکَ »؛ «هر کس که بر زمین موجود است در معرض فنا است و پاینده است ذات پروردگار تو.»

مرگ حقیقتى است که هر روز به طور آشکار آن را مشاهده مى کنیم و یا چیزى در رابطه با آن مى شنویم؛ امّا انسانى که علاقمند به زندگى دنیایى است و به بازیهاى دنیایى سرگرم شده و گمان مى کند که مرگ، نابودى است و زندگى بعد از آن هرگز معنایى ندارد، از یاد مرگ مى ترسد و از نشانه هاى آن فرار مى کند؛ در حالى که خداوند چنین انسانهایى را مورد خطاب خویش قرار داده، مى فرماید: «أَیْنَمَا تَکُونُوا یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنتُمْ فِى بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ»؛ «هر کجا باشید، مرگ شما را فرا مى گیرد؛ اگر چه در کاخهاى بسیار محکم باشید.«

مرگ حقیقتى قطعى و غیرقابل انکار براى هر موجود زنده مى باشد که خداوند چشیدن طعم آن را به عنوان یک قانون کلّى بیان نموده، مى فرماید«کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ»؛ «همه کس چشنده مرگ است.

این آیه دلالت بر عمومیّت سخن حق تعالى دارد و اینکه هر صاحب نفسى ناچار و ناگزیر است از چشیدن طعم مرگ، و تفاوتى نمى کند که این موجود حیوان باشد یا گیاه و یا فرشته؛ پس هر موجود زنده اى به ناچار خواهد مرد. مگر خداوند تعالى که او زنده است و نمى میرد و او اوّل و آخر تمام اشیاء است. «کُلُّ مَنْ عَلَیْهَا فَانٍ * وَ یَبْقَى وَجْهُ رَبِّـکَ »؛ «هر کس که بر زمین موجود است در معرض فنا است و پاینده است ذات پروردگار تو.»

مرگ حقیقتى است که هر روز به طور آشکار آن را مشاهده مى کنیم و یا چیزى در رابطه با آن مى شنویم؛ امّا انسانى که علاقمند به زندگى دنیایى است و به بازیهاى دنیایى سرگرم شده و گمان مى کند که مرگ، نابودى است و زندگى بعد از آن هرگز معنایى ندارد، از یاد مرگ مى ترسد و از نشانه هاى آن فرار مى کند؛ در حالى که خداوند چنین انسانهایى را مورد خطاب خویش قرار داده، مى فرماید: «أَیْنَمَا تَکُونُوا یُدْرِککُّمُ الْمَوْتُ وَلَوْ کُنتُمْ فِى بُرُوجٍ مُّشَیَّدَةٍ»؛ «هر کجا باشید، مرگ شما را فرا مى گیرد؛ اگر چه در کاخهاى بسیار محکم باشید.»

«قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِى تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُو مُلَـقِیکُمْ»؛ «بگو: مرگى که شما از آن مى گریزید حتما شما را ملاقات خواهد کرد.»

خداوند در آیات فوق به این مطلب مهم اشاره مى فرماید که فرار از مرگ فایده اى ندارد و یقینا روزى مرگ انسان فرا مى رسد و این حقیقتى قطعى در عالم وجود است.

اهمّیت یاد مرگ

یاد مرگ، نقشى بسیار سازنده در زندگى انسان دارد به گونه اى که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به یاد آورندگان آن را، هم درجه شهدا معرفى مى کند: «قِیلَ یا رَسُولَ اللّه هَلْ یُحْشَرُ مَعَ الشُّهَداءِ اَحَدٌ. قالَ نَعَمْ مَنْ یَذْکُرُ الْمَوْتَ بَیْنَ الْیَوْمِ وَاللَّیْلَةِ عِشْرِینَ مَرَّةً؛ به رسول خدا صلى الله علیه و آله عرض کردند: آیا کسى با شهدا محشور خواهد شد؟ فرمود: بلى، کسى که در شبانه روز بیست مرتبه مرگ را یاد کند.»

ایشان همچنین این افراد را زیرک ترین مردم مى داند: «سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله اَىُّ الْمُؤْمِنِینَ اَکْیَسُ. فَقالَ أَکْثَرُهُمْ ذِکْرا لِلْمَوْتِ وَأَشَّدُّهُمْ لَهُ اسْتِعْدادا؛ از حضرت رسول خدا صلى الله علیه و آله سؤال شد: زیرک ترین مردم چه کسى مى باشد؟ فرمود: آن کس که بیشتر یاد مرگ کند و زیادتر مهیّاى آن شده باشد.»

و این یاد مرگ به قدرى مهم است که حضرت على علیه السلام براى آن حقّى قائل شده، مى فرماید: «ما اَنْزَلَ الْمَوتَ حَقَّ مَنْزِلَتِهِ مَن عَدَّ غَدا مِنْ اَجَلِهِ؛ کسى که فردا را از زندگى خود بشمارد، حق مرگ را چنان که در خور آن است رعایت نکرده است.»

چگونه ممکن است انسان از کنار این مسئله به راحتى بگذرد و آن را نادیده بگیرد؛ درحالى که امام صادق علیه السلام مى فرماید: «ما مِنْ اَهْلِ بَیْتِ شَعَرٍ وَلا وَبَرٍ اِلاّ وَمَلَکُ الْمَوْتِ یَتَصَفَّحُهُمْ فِى کُلِّ یَوْمٍ خَمسَ مَرّاتٍ؛ هیچ خانواده اى؛ از شهر نشین و بادیه نشین نیست مگر اینکه فرشته مرگ شبانه روزى پنج بار آنان را از نظر مى گذراند.»

اهمّیت یاد مرگ به اندازه اى است که حضرت مسیح علیه السلام در جواب حواریین که سؤال کردند؛ «مَنْ اَولِیاءُ الَّذِینَ لا خَوفٌ عَلَیْهِمْ وَلاهُمْ یَحْزَنُونَ؛ اولیایى که هیچ ترس و اندوهى بر آنها نیست چه کسانى هستند؟» یکى از ویژگیهاى اولیاى خدا را دوست داشتن یاد مرگ و رها نمودن یاد دنیا معرفى مى کند و مى فرماید: «اَحَبُّوا ذِکْرَ الْمَوْتِ وَتَرَکُوا ذِکْرَ الْحَیاةِ؛ یاد مرگ را دوست دارند و یاد زندگى را رها مى کنند.»

همچنان که سیره عملى ائمّه معصومین علیهم السلام نیز در هنگام یاد مرگ این گونه بوده است.

به عنوان نمونه در مورد حالات امام حسن مجتبى علیه السلام نقل شده است که: «اِذا ذَکَرَ الْمَوْتَ بَکَى وَاِذا ذَکَرَ الْقَبْرَ بَکَى وَاِذا ذَکَرَ الْبَعْثَ وَالنُّشُورَ بَکَى وَاِذا ذَکَرَ الْمَمَرَّ عَلَى الصِّراطِ بَکَى وَاِذا ذَکَرَ الْعَرْضَ عَلَى اللّهِ ذِکْرُهُ شَهَقَ شَهْقَةً یُغْشَى عَلَیْهِ مِنْها؛ وقتى یاد مرگ مى کرد، مى گریست. و چون یاد قبر مى کرد، مى گریست. و چون از [قیامت و] بعث و نشور یاد مى کرد، مى گریست. و چون متذکّر عبور از صراط مى شد، مى گریست. و هر گاه به یاد توقف در پیشگاه خداى تعالى [در محشر] مى افتاد، فریادى مى زد و بى هوش [روى زمین] مى افتاد.»

فکر کردن در مورد مرگ به قدرى داراى تأثیرات مفید است که از برترین اندیشه ها و برجسته ترین عبادتها شمرده شده است؛ همچنان که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در این باره مى فرماید: «اَفْضَلُ الْعِبادَةِ ذِکْرُ الْمَوتِ وَاَفْضَلُ التَّفَکُّرِ ذِکْرُ فکر کردن در مورد مرگ به قدرى داراى تأثیرات مفید است که از برترین اندیشه ها و برجسته ترین عبادتها شمرده شده است

الْمَوتِ؛ برترین عبادت یاد مرگ است و برترین تفکّر یاد مرگ است.»

یاد مرگ داراى آثار بسیارى مى باشد که در منابع اسلامى به آنها اشاره شده است. ما در این نوشتار به برخى از آنها خواهیم پرداخت:

1- غفلت زدایى و آگاهى بخشى

از جمله آثار یاد مرگ، رهایى از غفلت و هشیارى نسبت به حقایق مهم پیرامونمان مى باشد. در واقع، ما انسانها از یاد مرگ مى ترسیم و فریب دنیا را مى خوریم و به بازیچه سرگرم مى شویم؛ در حالى که براى آخرت آفریده شده ایم؛ ولى این دنیا را که در آن هستیم دوست داریم. هیچ گاه نباید فراموش کنیم که زندگى ما نَفَسهایى است که شمرده مى شود و چون نَفَسى بگذرد، قسمتى از آن کاسته شده و قدمى به مرگ نزدیک تر شده ایم. و باید گفت: «جثّه هاى خاموش، تو را موعظه مى کند و مرده ساکت به تو مى گوید، استخوانهاى پوسیده و تنهاى خفته سخن مى گوید و قبر تو را که هنوز زنده مانده اى میان قبرها نشان مى دهد.»

امام صادق علیه السلام در مورد تأثیر عمیق یاد مرگ بر بیدارى روح و جان آدمى مى فرماید: «ذِکْرُ الْمَوتِ یُمِیتُ الشَّهَواتِ فِى النَّفْسِ وَیَقْطَعُ مَنابِتَ الْغَفْلَةِ وَیُقَوِّى النَّفْسَ بِمَواعِدِ اللّهِ وَیُرِقُّ الطَّبْعَ وَیَکْسِرُ اَعْلامَ الْهَوَى وَیُطْفِى ءُ نارَ الْحِرْصِ وَیُحَقِّرُ الدُّنْیا؛ یاد مرگ خواهشهاى باطل را از دل زایل مى کند و ریشه هاى غفلت را مى کند و دل را به وعده هاى الهى قوى و مطمئن مى گرداند و طبع را رقیق و نازک مى سازد و عَلَمهاى هوا و هوس را مى شکند و آتش حرص را فرو مى نشاند و دنیا را حقیر و بى مقدار مى سازد.»

به همین دلیل است که هر امر مربوط به مرگ، مى تواند عامل بیدارى و دورى فرد از غفلت محسوب گردد؛ همچنان که امام صادق علیه السلام مى فرماید: «مَنْ کانَ مَعَهُ کَفَنُهُ فِى بَیْتِهِ لَمْ یُکْتَبْ مِنَ الْغافِلِینَ؛ کسى که کفنش با او در خانه اش باشد، از غافلان به شمار نمى آید.»

و یا اینکه مى فرماید: «اِذا اَنْتَ حَمَلْتَ جَنازَةً فَکُنْ کَاَنَّکَ اَنْتَ الْمَحمُولُ؛ هنگامى که جنازه کسى را برداشتى، فکر کن که گویا تو خود آن کسى هستى که [در تابوت است و] آن را برداشته اند.»

قلب و دل انسان بر اثر اشتغال به امور دنیوى زنگار غفلت و بى خبرى به خود مى گیرد و یاد مرگ مى تواند زداینده این آلودگیها و روشنى بخش قلب و وجود آدمى باشد؛ همچنان که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در ضمن سؤالى به این موضوع اشاره فرمودند: «اِنَّ الْقُلُوبَ تَصدَأُ کَما یَصدَأُ الْحَدِیدُ. قِیلَ یا رَسُولَ اللّهِ وَما جَلاَؤُها قالَ قِراءَةُ الْقُرْآنِ وَذِکْرُ الْمَوْتِ؛ همچنان که آهن زنگ مى زند، این دلها نیز زنگار مى بندد. عرض شد: اى رسول خدا! صیقل دادن آنها به چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن و به یاد مرگ بودن.»

گوید اندر نزع از جان آه مرگاین زمان کردت ز خود آگاه مرگ

این گلوى مرگ از نعره گرفتطبل او بشکافت از ضرب اى شگفت

2 -زهد و بى رغبتى به دنیا

غفلت از مرگ، دنیا را در نظر انسان زیبا و با ارزش جلوه مى دهد و او را سخت شیفته و واله خویش مى گرداند، به طورى که عقل او را از درک هر حقیقت و واقعیتى همچون مرگ محروم مى سازد؛ امّا انسان غافل، در راه رسیدن به خواسته هاى نفسانى از هیچ سعى و تلاشى فروگذارى نمى کند و از پاى نمى نشیند. یاد مرگ از جمله آثار یاد مرگ، رهایى از غفلت و هشیارى نسبت به حقایق مهم پیرامونمان مى باشد

این میل و رغبت به دنیا را از دل انسان بیمار مى شوید و مى زداید. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «اَکثِرُوا مِنْ ذِکْرِ الْمَوتِ فَاِنَّهُ یَزْهَدُ فِى الدُّنْیا؛ مرگ را بسیار یاد کنید؛ زیرا یاد مرگ از میل و رغبت به دنیا مى کاهد.»

ابى عبیده از امام باقر علیه السلام تقاضاى موعظه اى کرد، ایشان به عملى توصیه نمودند که اثر آن زهد در دنیاست: «قُلْتُ لاَِبِى جَعْفَرٍ علیه السلام حَدِّثْنِى بِما اَنتَفِعُ بِهِ فَقالَ یا اَبا عُبَیدَةَ اَکْثِر ذِکْرَ الْمَوتِ فَاِنَّهُ لَمْ یُکْثِر الاِْنسانُ ذِکْرَ الْمَوتِ اِلاَّ زَهِدَ فِى الدُّنْیا؛ به امام باقر علیه السلام عرض کردم: چیزى بفرماى که از آن سود برم. فرمود: اى ابا عبیده! زیاد مرگ را یاد کن! چه هر انسانى آن را بسیار یاد کند، نسبت به دنیا بى رغبت مى شود.»

رسول خدا صلى الله علیه و آله در تفسیر زهد مى فرماید: «الزُهدُ فِى الدُّنیا قَصرُ الاَْمَلِ وَشُکرُ کُلِّ نِعْمَةٍ وَالْوَرَعُ عَنْ کُلِّ ما حَرَّمَ اللّه؛ زهد در دنیا [همان] کوتاه کردن آرزو و به جاى آوردن شکر هر نعمت و پرهیز از تمامى محرمات الهى است.»

مسلّم است که آدمى با داشتن این اوصاف، داراى مقامى با ارزش مى گردد و سزاوار مدح دیگران مى شود و بدون آن از تمام ارزشها سقوط مى کند. روایت شده است که در نزد پیامبر صلى الله علیه و آله از مردى یاد کردند و زیاد او را ستودند. پیامر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «کَیْفَ کانَ ذِکرُ صاحِبِکُمْ لِلْمَوتِ؛ رفیق شما با یاد مرگ چگونه است؟ آنها عرض کردند؛ «ما کُنّا نَکادُ نَسْمَعُ یَذْکُرَ الْمَوتَ؛ نشنیده ایم که از مرگ یاد کند.» آنگاه رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «فَاِنَّ صاحِبَکُمْ لَیسَ هُناکَ؛ رفیق شما داراى موقعیتى نیست که شما مى گویید.»

انسانى که دلبستگیهایى به دنیا پیدا کرده، بعضى از این دلبستگیها به دلبستگى دیگرى مى انجامد تا او را هلاک مى کند؛ همچنان که حضرت عیسى علیه السلام فرمود: «مَثَلُ طالِبِ الدُّنیا مَثَلُ شارِبِ ماءِ الْبَحرِ کُلَّما اِزدادَ شُربا اِزدادَ عَطَشا حَتّى یَقْتُلَهُ؛ حکایت طالب دنیا، حکایت کسى است که از آب دریا مى نوشد. هر چه بیشتر بنوشد، بر عطش او افزوده شود تا او را بکشد.»

با یاد مرگ، به تدریج دیدگاه انسان نسبت به دنیا تغییر مى کند؛ به طورى که به مقدار اندکى از آن راضى مى گردد. امیر المؤمنین علیه السلام در این باره مى فرماید: «مَنْ اَکْثَرَ ذِکْرَ الْمَوتِ رَضِىَ مِنَ الدُّنْیا بِالْیَسِیرِ؛ کسى که بسیار یاد مرگ کند، به مقدار کمى از دنیا راضى مى شود.»

همچنین، با کسب زهد که در اثر یاد مرگ پدید مى آید تحمل سختیها و مشکلات دنیا بر او دشوار نمى باشد. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «مَنْ زَهِدَ فِى الدُّنیا هانَتْ عَلَیْهِ الْمُصِیبات؛ هر که دل از دنیا برکند، مصیبتهاى آن بر او آسان مى شود.»

این خانه که خانه وبال استپیداست که وقف چند سال است

چون قامت ما براى غرق استکوتاه و دراز او چه فرق است

3-کوتاهى آرزو

گاهى انسان در اثر فراموشى مرگ، غرق در دنیا و امور دنیوى مى گردد و براى آنچه که هنوز به دست نیاورده، در دل، آرزوى وصال مى نماید؛ اما هزار دریغ و افسوس که اجل به او مهلت نمى دهد و مرگ او را در کام خود فرو مى کشد و آرزوهاى دور و دراز را به خانه گور مى برد.

یاد مرگ مى تواند آرزوها را کوتاه کند و موجب بى قرارى و کناره گیرى از خانه فریب (دنیا) گردد و آدمى را براى سراى جاودان آماده سازد؛ زیرا که آرزوهاى طولانى، انسان را بیشتر در دنیا غرق و او را اسیر هوا و هوس نموده، در نتیجه عملش را بد مى سازد؛ همچنان که حضرت على علیه السلام به این نتیجه ناپسند اشاره و به عنوان یک قانون کلى مطرح مى نماید و مى فرماید: «مَا اَطَالَ عَبدٌ الاَْمَلَ إلاَّ أَسَاءَ الْعَمَلَ؛ هیچ بنده اى آرزویش را طولانى نمى کند، جز اینکه عملش را بد مى کند.»

به همین علت، ایشان آرزوى طولانى را به عنوان یکى از مواردى که از گسترش آن در امت اسلامى ترس داشت معرفى نموده، مى فرماید: «إنَّ اَخَوفَ مَا أخَافُ عَلیکُم خِصلَتَانِ، إتِّبَاعُ الْهَوَى وَطُولُ الاَْمَلِ، فَأمَّا إتِّبَاعُ الْهَوَى فَیَصُدُّ عَنِ الْحَقِّ وَأمَّا طُولُ الاَْمَلِ فَیُنسِى الاْآخِرَةَ؛ وحشتناک ترین چیزى که از آن بر شما مى ترسم دو خصلت است: پیروى هوى و آرزوى دراز. پیروى هوى [شما را] از حق باز مى دارد و آرزوى دراز [شما را] از یاد آخرت به فراموشى مى اندازد.»

در دستورات اسلامى نیز بر کوتاهى فکر و اندیشه در مورد ساعتهاى آینده دنیا، و منع از مشغول ساختن ذهن به امور دنیایى آتى، و مغتنم شمردن فرصتها بسیار سفارش شده است؛ همچنان که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله مى فرماید: «اِذَا أصبَحْتَ فَلاَ تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالْمَسَاءِ وَإذَا اَمسَیتَ فَلاَ تُحَدِّثْ نَفْسَکَ بِالصَّبَاحِ وَخُذْ مِنْ صِحَّتِکَ لِسُقمِکَ، وَمِنْ شَبَابِکَ لِهَرَمِکَ وَمِنْ حَیَاتِکَ لِوَفَاتِکَ، فَاِنَّکَ لاَ تَدْرِى مَا اسْمُکَ غَدا؛ چون به صبح مى رسى درباره عصر فکر نکن و چون به عصر رسیدى درباره صبح فکر نکن. از سلامتى براى بیماریت و از جوانى براى پیریت، و از زندگى براى مرگت استفاده کن؛ زیرا نمى دانى فردا زنده اى یا مرده.»

همچنین ذکر شده است که هرگاه کسى کارى را به زمان آینده محوّل مى کرد، حضرت مسئله مرگ را به او یادآوردى مى کرد و وى را سخت مورد توبیخ قرار مى داد.

ابوسعید خدرى نقل مى کند که اسامة بن زید از زید بن ثابت کنیزکى به بهاى صد دینار و به مهلت یک ماه خرید. پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله هنگامى که از این مسئله مطلع شد، فرمود: «ألاَ تَعجَبُونَ مِنْ أُسَامَةِ الْمُشتَرِى إلَى شَهرٍ اِنَّ أُسَامَةَ لَطَوِیلُ الاْءمَلِ وَالَّذِى نَفْسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ مَا طَرَفَتْ عَینَاىَ إلاَّ ظَنَنتُ أنَّ شُفرَىَّ لاَ یَلْتَقِیَانِ حَتَّى یَقْبِضَ اللّهُ رُوحِى وَمَا رَفَعتُ طَرفِى وَظَنَنتُ أنِّى خَافِضُهُ حَتَّى أُقبَضَ وَلاَ تَلَقَّمتُ لُقمَةً إلاَّ ظَنَنتُ أنْ لاَ أُسِیغَهَا أنحَصِرُ بِهَا مِنَ الْمَوتِ ثُمَّ قَالَ یَا بَنِى آدَمَ إنْ کُنْتُم تَعْقِلُونَ فَعُدُّوا أنْفُسَکُمْ مِنَ الْمَوتَى وَالَّذِى نَفْسِى بِیَدِهِ إنَّمَا تُوعَدُونَ لآتٍ وَمَا أنْتُم بِمُعْجِزِینَ؛ آیا از اسامه در شگفت نیستید که خریدار تا یک ماه است؟ اسامه دراز آرزوست. به خدایى که جان محمد در قبضه قدرت اوست، چشمانم به هم نمى خورد، جز اینکه گمان مى کنم پیش از آنکه مژه هایم به هم رسد، خداوند جانم را بگیرد. و چشم باز نمى کنم، جز اینکه گمان مى برم پیش از آنکه چشم بر هم نهم جانم گرفته شود. و لقمه اى بر دهان نمى گذارم، جز اینکه گمان مى کنم پیش از آنکه آن را فرو برم، بر اثر مرگ گلوگیرم گردد. سپس فرمود: اى فرزندان آدم! اگر خِرَد دارید، خود را در زمره مردگان شمارید! سوگند به آنکه جانم به دست اوست! آنچه به شما وعده داده مى شود، خواهد آمد و شما نمى توانید [خدا را] به عجز درآورید.»

بسیار روشن است انسانى که همواره در یاد مرگ باشد، هیچ گاه عملى انجام نمى دهد که در قیامت نتواند پاسخگوى آن باشد و بدین سبب، عذاب الهى را بر خود هموار سازد؛ بلکه آرزوها را کوتاه نموده، سعى در طاعت و بندگى خدا خواهد داشت تا بهشت الهى را جایگاه خویش قرار دهد؛ همچنان که پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله به اصحاب خود فرمودند: «أکُلُّکُمْ یُحِبُّ أنْ یَدخُلَ الْجَنَّةَ. قَالُوا نِعَمْ یَا رَسُولَ اللّهِ. قَالَ قَصِّرُوا الاْءمَلَ وَثَبِتُوا آجَالَکُم بَینَ أبْصَارِکُم وَاسْتَحْیُوا مِنَ اللّهِ حَقَّ حَیَائِهِ؛ آیا همه شما دوست دارید وارد بهشت شوید؟ عرض کردند: آرى اى پیامبر خدا! فرمود: آرزوها را کوتاه کنید، مرگ را پیش چشم خویش قرار دهید و از خداوند چنان که سزاوار است شرم کنید!»

نتیجه سخن

بدون شک، ساعتى فکر کردن در مورد آخرت و بى اعتبارى دنیا، مردن و کوچ کردن از دنیا، و باز کردن طنابهاى خیمه هاى دنیا و خیمه زدن در آخرت، بهتر است از عبادت یک سال؛ چرا که با یاد مرگ، به تدریج دیدگاه انسان نسبت به دنیا تغییر مى کند؛ به طورى که به مقدار اندکى از آن راضى مى گردد

پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «فِکْرُ سَاعَةٍ خَیْرٌ مِنْ عِبَادَةٍ سَنَةٍ؛ یک ساعت فکر کردن از یک سال عبادت کردن بهتر است.» این فکر کردن، علفهاى هرز غفلت دل را مى خشکاند، غریزه شهوت را به زانو در مى آورد، اراده انسان را در مقابل سختیها دوچندان مى کند، آمال آدمى را کوتاه مى سازد و دل را روشنى بخشیده، دلگرم به وعده هاى الهى مى نماید؛ زیرا که دارویى است بر تمام دردهاى جسمى و روحى انسان.

پس بسیار نیکوست که دست نیاز به درگاه بى نیاز دراز نماییم و دعایمان همان سخن امام سجاد علیه السلام باشد در آن هنگام که خبر مرگ کسى به ایشان مى رسید و یا خود مرگ را یاد مى کرد: «سَلِّمنَا مِن غُرُورِهِ، وَآمِنَّا مِنْ شُروُرِهِ، وَانصِبِ الْمَوتَ بَینَ اَیدِینَا نَصبا وَلاَ تَجعَل ذِکرَنَا لَهُ غِبّا؛ [خداوندا!] ما را از فریب دنیا به سلامت بدار و از شرّ و فساد آن ایمن بخش و مرگ را در برابر ما بنمایان و روزى مباد که از یاد مرگ غافل باشیم.»

در پایان، این نکته را متذکر مى شویم که بسیار یاد مرگ کردن، به معناى از دست دادن شور و نشاط براى فعالیتهاى دنیایى نیست و نباید چنین برداشتى از آیات و روایات مزبور کرد؛ بلکه اگر با این مقوله درست برخورد شود، سبب مى گردد تا اعمال و رفتار ما جهت صحیح خود را بیابد و نه تنها در کارزار زندگى و فعالیتها سست نشویم، بلکه نشاط مضاعف داشته باشیم؛ همانطور که معصومین علیهم السلام و بزرگان با وجود اینکه زیاد به یاد مرگ بودند و همیشه خود را مهیّاى این امر مى نمودند، در عین حال هیچ گاه از تلاش، حرکت و فعالیتهاى خود نمى کاستند.

http://www.hawzah.netمنبع: